LETONA LE KHETHETSA MAKOEBA KA MOLAO OA JOALA
Ka Moipone Makhemeng
La 12 Motšeanong 2023
Mokhatlo oa Bahoebi, Lesotho Chamber of Commerce and Industry (LCCI) o ngolletse Komiti ea Paramente e lisitseng Litaba tsa Moruo le Ntlafatso, Portfolio Committee on The Economic and Development Cluster lengolo la litletlebo khahlanong le molao o boima oa Lekhetho la Koae le Joala oa 2023 (Tobacco and Alcoholic Products Levy Act) o sa tsoa kena tšebetsong. Molao ona o petlenya lekhetho la 30% ho mothamahane athe koae ke 15%.
Maobane ho bile le kopano le Komiti ea paramente tsasa bolula-setulo ba Mohlomphehi Sello Abraham hammoho le balli empa letona la Lichelete, Dr. Retšelisitsoe Matlanyane o ile a khethetsa makoeba ha a sireletsa molao ona.
Sello Abraham Hakane, Molula-Setulo oa Komiti ea Paramente e lisitseng Litaba tsa Moruo le Ntlafatso
Moemeli oa LCCI, monghali Mdu Lokotfwako o bontšitse bareki le bahlahisi e le bona ba amehileng haholo ke molao ona. Taba-kholo ke hore ha ba fuoa nako e lekaneng ho itlhophela ho kena tšebetsong hoa molao ona.
Ntle le mona, o hlokomelisitse Komiti hore qeto ea ho kenya molao ona tšebetsong e tlo khothaletsa khoebo e seng molaong kaha bahoebi ba bang ba tlo rekisa joala ka bokhukhuni le bomokolara ka har’a naha.
O boetse o hlokomelisitse komiti hore lekhetho lena le beha moroalo o boima ho barekisi ‘me ba tlo bona phaello e theoha ha theko ea lihlahisoa e ntse e eketseha.
A supa hore sena ha se na ho theola sekhahla sa ho sebelisa lithetefatsi ekasitana le sekhahla sa ho noa mothamahane kaha bo-rakhoebo ba melata ba tlo lata joala ka ntle ho naha ka litjeo tse tlaase kaha tšireletso e bonahala e se boima malibohong.
Mdu Lokotfwako, moemeli oa LCCI.
Ho feta mona, o bontšitse hore molao o thefutse phaello ea thekiso ea joala kaha khoeli ea ‘Mesa feela Maluti Mountain Brewery (MMB) e lahlehetsoe ke M6 milone.
A boela a beha Komiti leseling hore ho tloha ha ho lefisoa chelete e fetang M21 milone e lahlehileng tlhahisong ‘me likhaello tse lebelletsoeng tse tla phatlalatsoa li tla fokotseha ka bonyane M17 milone.
O supile hore sena se qobella phokotso ea basebetsi ba bang kaha ho se kamoo ba ka lefshoang ka teng. Ke basebetsi ba fetang 264 ba hiriloeng ke MMB ‘me monghali Lokotfwako o re o ipiletsa hore khoebo ea tai e sireletsoe.
Monghali Moleti Mothobi oa SAAP
A etsa kopo hore molao ona oa Lekhetho la Koae le Joala o emisoe hofihlela Setsi sa Pokello ea Lekhetho (Revenue Services Lesotho – RSL) se entse phetoho e hlokahalang molaong, ho etsa hore molao o be le ponaletso ka ho fana ka nako e nepahetseng ea lipuisano le liphuputso tse amehang e le hore likhoebo li ‘ne li tsoela-pele ekasitana le ho kenya letsoho licheleteng tsa ‘muso.
Ka lehlakoreng le leng, Southern African Alcohol Policy Alliance (SAAPA) ‘moho le Anti Drug Abuse Association of Lesotho (ADAAL) li thabile haholo hore ebe molao ona o kene tšebetsong.
Lebitsong la mokhatlo oa ADAAL mofumahali Mpolokeng Mofokeng o boletse hore ho kenngoa tšebetsong hoa lekhetho ho tlo fokotsa ho pepeseha hoa sechaba joaleng ebile ho tlo fokotsa sekhahla sa botlokotsebe. A tiisa sena ka ho supa maemo a ileng a rena nakong ea Covid-19 moo a bontšitseng botlokotsebe bo ile ba theoha haholo kaha metsamao ea bosiu le khoebo tsa mothamahane li ne li khinnoe.
Mpolokeng Mofokeng, oa DAAL
Monghali Moleti Mothobi eena lebitsong la SAAP o ile a thatiselletsa ka hore lekhetho le tlo fokotsa sekhahla sa mafu a kankere a bakoang ke tšebeliso empe ea mothamahane joaloka ho qopetsa hoa letšoafo le kankere ea qoqotho har’a tse ling.
Ho sa le joalo, Letona la Lichelete Dr. Retšelisitsoe Matlanyane o re molao ona o kentsoe tšebetsong ho theola sekhahla sa tšebeliso e mpe ea lithethefatsi kaha litlolo tsa molao tse etsahalang ho kenyeletsa tlhekefetso ea basali le lipolaeano boholo li etsoa tlasa tšusumetso ea tai.
O bile a bontša hore sepheo se seng sa molao ona ke ho nyolla lekeno la lekhetho ka ‘musong.
Ha a hatela pele, o ile a bontša e se ‘nete hore ha ho oa ba le litherisano lipakeng tsa ba amehang, ‘me a bontša hore ho ka etsahalang hajoale ke ketso ea mohau oa nako hore ba ithute e seng hore molao o huloe tšebetsong.
“‘Muso o fetisitse molao ka ho imamela le ho ikeletsa. Kamorao ho moo ebe k’hamphani e ea hlaha e re molao o emisoe! Ke utloa e le tello le ho hobosa ‘muso.” Dr. Matlanyane o ile a beha joalo leha a ile a hula mantsoe ao kamora ho laeloa ho etsoa joalo ke molula-setulo, Mohlomphehi Hakane feela Dr. Matlanyane o ile a supa hore ha se tlhapa mantsoe ao ke a Sesotho.
Ha a tšetleha mabaka o hlalositse hore molao ha o fetisoa ha se batho bohle ba o thabelang empa molao ha o se o le teng o lokela o kene tšebetsong.
Ha a lihella likhala Dr. Matlanyane o re ha ba beha molao ona e le ‘muso, ba ile ba sheba ho ka bang litla-morao tsa moalo joaloka batho ba ka kenang lipetlele bao ebang tai e se e ba nyetse.
A re ba se ntse ba entse litlhophiso hore na ke ka tsela efeng ba ka thusehang. Ho feta mona, ba lebeletse hape ho utloa hore na ke likhoebo lifeng tse ka rekisang mothamahane ka bomokolara ‘me a supa hore ba malala-a-laotsoe le sepolesa ho tšoara batho ba mofuta o joalo.
