KAHLOLO EA NYEOE EA THIBELO EA PULO EA PARAMENTE
Ka moqolotsi oa rona
La 27 Phato 2023
Leeto la ho phethela litlhopho-bocha le ile la phephetsoa Lekhotleng la Molao oa Motheo ke mokhoa oa lipolotiki, Yearn for Economic Sustainability (YES), Media Institute of Southern Africa (MISA – Lesotho) hammoho le monna oa Mosotho, Kananelo Boloetse, moo ba neng ba thibela pulo ea paramente ka Mantaha oa la 14 Phato 2023.
Baikarabelli nyeoeng ka tatellano ke Motsamaisi oa Ntlo ea Bakhethoa, Mookameli oa Ntlo ea Senate le ba bang ba robeli. Ba ne ba buelloa ke Adv. P. Thakalekoala ho tsoa ofising ea Ramolao e moholo oa ‘muso athe balli ba ne ba buelloa ke Adv. Fusi Sehapi.
Adv. Fusi Sehapi
Balli ba tseka hore lihlomathiso tse oelelletseng ha ho qhoaloa paramente ea leshome li se tsosoe bafung ke paramente e ncha moo li felelletseng teng ha ntlo e qhaloa.
Ba batla hore lekhotla le hlahlobe hore na ehlile molaoana oa paramente oa 105B o lumellana le hore lihlomathiso joalo li ka tsosoa bafung joalo feela empa li sa qaloa qalong. Ba re ekakhona lihlomathiso tseo li qaloe qalong paramenteng e ncha ea leshome le motso o mong.
Ho feta mona tseko ke hore temana ea 105B ea melaoana ea paramente e hohlana le temana ea 78 ea molao oa motheo.
Khang e qalile ha botsamaisi ba paramente bo ntša khoelehetso e bitsetsang maparamente tulong e ikhethang ka la 14 Phato 2023. Babelaeli ba batla hore tulo e nkoe e le ka thoko ho molao ka mabaka a boletsoeng kaholimo.
Paramente ea leshome e ne e qhaloe ke Motlotlehi ka la 14 Phupu 2022 ho lokisetsa likhetho tsa naha tse bileng la 7 Mphalane 2022. Har’a lihlomathiso tse sa qetoang ke paramente ea leshome e bile Sehlomathiso sa Molao oa Motheo sa leshome (Amendment to the Constitution Bill, 2022 ‘me setšoantšo sena se phuthetse lihlomathiso tsa litemana tse ‘maloa tsa molao oa motheo litabeng tse amanang le itlhopho-bocha.
Kamora ho qhaloa hoa paramente ea leshome, matlo a paramente a ile a buloa ka sepheo sa ho fetisa setšoantšo sa molao se boletsoeng empa monna oa Mosotho, Kananelo Boloetse o ile a qholotsa pulo eo makhotleng ka le reng paramente e butsoe ka thoko ho molao. Khang ea hae e bile hore temana ea molao oa motheo ea 84 (2) eo paramente e neng e butsoe ho ipapisitsoe le eona e totobatsa hore paramente e ka buloa hafeela ho na le tlokotsi e tobileng naha. Lekhotla le ile la mo ahlolela eaba tšebetso e neng e entsoe ke paramente e ea folotsa.
Likhang tsa ho qholotsa pulo ea paramente lekhetlong lena li ile tsa mameloa ka la 18 Phato 2023 ‘me ka la 25 Phato 2023 kahlolo ea oela.
Ha le liha kahlolo, lekhotla le bolela hore temana ea 105B ea molaoana oa paramente ha e hohlane le molao oa motheo joalokaha balli ba nahana.
“Ntlo ea Bakhethoa e lumelletsoe ka molao ho iketsetsa melaoana ea eona ea tsamaiso le taolo ea lipuisano ka ntlong eo. Kahona, molaoana oa 105B o lumella hore lihlomathiso tse oelelletseng ha paramente e qhaloa li ka tsosoa bafung paramenteng e hlahlamang.” Kahlolo e baleha joalo.
Moahloli Moroke Mokhesi
Ho ea ka molaoana oo: “Mosebetsi o oelelletseng ha paramente e qhaloa kapa e phomotsoa ka prorogation, o ka khutlisetsoa kapa oa tsosoa bafung ka qeto ea Ntlo ‘me tšebetso e joalo e tla qaloa moo e felelletseng ha paramente e qhoaloa e fetileng.” Molaoana oa 105B oa paramente o baleha joalo.
“Ke ka lona lebaka lena e leng hore tšebetso e sa felang parameteng e qhaliloeng, molaoana oa Ntlo ea Bakhethoa oa 105B o kenelletseng melaoaneng e joalo. Ka tsela ena, ho hlakile hore paramente e latelang ha e ea tlameha ho tsosa lihlomathiso tse joalo empa ha e batla ho li tsosa e na le matla a ho etsa joalo. Eka etsa joalo ka boikhethelo ba eona joalokaha liparamente tse ling li etsa. Re etsa mohlala ka paramente ea New Zealand.” Kahlolo ea baahloli ba bararo e rialo.
Ka mabaka a rapallalitsoeng ka holomo, balli ba hlotsoe ke nyeoe ‘me lekhotla le laetse hore ba se lefe litšenyehelo tsa eona. Nyeoe e ne e mametsoe ke baahloli; ‘Maseforo Mahase, Moroke Mokhesi le Polo Banyane.
